Gdzie i kiedy polskie prawo zezwala na zbieranie dzikich roślin i grzybów jadalnych?

Czy spuszczanie soku z drzew jest przestępstwem? Czy zbieranie leśnych ziół jest legalne? Często dostaję takie pytania. Od lat zbierałem się z opracowaniem w jednym miejscu kompendium wskazówek i listy przepisów dotyczących zbieractwa roślin i grzybów z natury. I niespodziewanie przyszła mi z pomocą moja doktorantka Pani Agnieszka Marcela, która przez wiele lat była podkarpackim konserwatorem przyrody i która przygotowała prezentację w ramach prowadzonych przez nas zajęć. Za jej zgodą zamieszczam to opracowanie tutaj, wzbogacone o moje dodatkowe komentarze.

Zacznę od unormowań prawnych dotyczących pozyskiwania roślin.

 

USTAWA   z dnia 20 maja 1971 r.

Kodeks wykroczeń

(tekst jedn. Dz. U. z 2015 r. poz. 1094 )

Art.  123.  [Kradzież ogrodowa]

  • 1.  Kto z nienależącego do niego ogrodu bezprawnie zabiera w nieznacznej ilości owoce, warzywa lub kwiaty,

podlega karze grzywny do 250 złotych albo karze nagany.

  • 2.  Ściganie następuje na żądanie pokrzywdzonego.
  • 3.  W razie popełnienia wykroczenia można orzec nawiązkę do wysokości 50 złotych.

 

Art.  153.  [Drobne szkodnictwo leśne]

  • 1.  Kto w nienależącym do niego lesie:

1) wydobywa żywicę lub sok brzozowy, obrywa szyszki, zdziera korę, nacina drzewo lub w inny sposób je uszkadza,

2) zbiera mech lub ściółkę,

3) zbiera gałęzie, korę, wióry, trawę, wrzos, szyszki lub zioła albo zdziera darń,

4) zbiera grzyby lub owoce leśne w miejscach, w których jest to zabronione, albo sposobem niedozwolonym,

podlega karze grzywny do 250 złotych albo karze nagany.

  • 2.  Jeżeli czyn godzi w mienie osoby najbliższej, ściganie następuje na żądanie pokrzywdzonego.

Art.  157.  [Nieopuszczenie wbrew żądaniu cudzego terenu]

  • 1.  Kto wbrew żądaniu osoby uprawnionej nie opuszcza lasu, pola, ogrodu, pastwiska, łąki lub grobli, podlega karze grzywny do 500 złotych lub karze nagany.
  • 2.  Ściganie następuje na żądanie pokrzywdzonego.

 

Art.  163.  [Niszczenie grzybów w lesie]

Kto w lesie rozgarnia ściółkę i niszczy grzyby lub grzybnię, podlega karze grzywny albo karze nagany.

 

 

USTAWA z dnia 16 kwietnia 2004 r.  o ochronie przyrody
(tekst jedn. Dz. U. z 2018 r. poz. 142 ze zm.)

Art. 131.  Kto:

(…)

13)  wbrew przepisom art. 125 zabija zwierzęta, niszczy rośliny lub grzyby lub niszczy siedliska roślin, zwierząt lub grzybów,

14)  bez zezwolenia lub wbrew jego warunkom narusza zakazy w stosunku do roślin, zwierząt lub grzybów objętych ochroną gatunkową

– podlega karze aresztu albo grzywny.

 

 

 

Jak pozyskiwać sok brzozowy zgodnie z prawem?

 

  • Na terenie lasów Skarbu Państwa będących w trwałym zarządzie Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe na zbiór soku najlepiej uzyskać zgodę miejscowego nadleśniczego lub leśniczego.
  • Jeśli chcemy pozyskiwać sok brzozowy na terenach lasów prywatnej własności najlepiej uzyskać zgodę właściciela lub władającego gruntem.
  • Właściciele/władający określą nam zasady pozyskania soku.
  • Nie zasadniczych ograniczeń prawnych dla pozyskiwania soku brzozowego na terenie własnego lasu czy innego własnego gruntu.
  • Myślę o przyszłości drzewa, z którego pozyskuję – jeśli ma nadal żyć, pozyskanie nie powinno się odbywać zbyt inwazyjnie a rana zabezpieczona, natomiast jeśli przeznaczam je do wycinki, pamiętam o konieczności sprawdzenia, czy potrzebna jest zgoda na usunięcie drzewa.
  • Pozyskując sok w każdym miejscu pamiętam o racjonalnym wykorzystaniu zasobów przyrodniczych.

 

Narwali bzu, naszarpali,
Nadarli go, natargali,
Nanieśli świeżego, mokrego

(J. Tuwim  Rwanie bzu)

czyli  pozyskanie dzikich roślin jadalnych zgodnie z prawem

 

USTAWA z dnia 28 września 1991 r. o lasach

(tekst jedn. Dz. U. z 2017 r. poz. 788)

Art. 13. 1. Właściciele lasów są obowiązani do trwałego utrzymywania lasów i zapewnienia ciągłości ich użytkowania, a w szczególności do:

5)   racjonalnego użytkowania lasu w sposób trwale zapewniający optymalną realizację wszystkich jego funkcji przez:

  1. a)  pozyskiwanie drewna w granicach nieprzekraczających możliwości produkcyjnych lasu,
  2. b)  pozyskiwanie surowców i produktów ubocznego użytkowania lasu w sposób zapewniający możliwość ich biologicznego odtwarzania, a także ochronę runa leśnego.

Art. 27  Lasy stanowiące własność Skarbu Państwa są udostępniane, z uwzględnieniem zakazów zawartych w art. 26 i art. 30, do zbioru płodów runa leśnego:

1) na potrzeby własne;

2) dla celów przemysłowych, z zastrzeżeniem ust. 2 i 3.

  1. Zbiór płodów runa leśnego dla celów przemysłowych wymaga zawarcia umowy z nadleśnictwem.
  2. Nadleśniczy odmawia zawarcia umowy, w przypadku gdy zbiór runa leśnego zagraża środowisku leśnemu.

Art. 30. 1. W lasach zabrania się:

(…)

3)   rozkopywania gruntu;

4)   niszczenia grzybów oraz grzybni;

5)   niszczenia lub uszkadzania drzew, krzewów lub innych roślin;

7)   zbierania płodów runa leśnego w oznakowanych miejscach zabronionych;

8)   rozgarniania i zbierania ściółki;

(…).

  1. Przepisy ust. 1 pkt 3 i 5 nie dotyczą czynności związanych z gospodarką leśną (…).

 

 

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA OCHRONY ŚRODOWISKA, ZASOBÓW NATURALNYCH I LEŚNICTWA

z dnia 28 grudnia 1998 r.

w sprawie szczegółowych zasad ochrony i zbioru płodów runa leśnego oraz zasad lokalizowania pasiek na obszarach leśnych   (Dz. U. z 1999 r. poz. 94).

  • 2.Zbiór płodów runa leśnego na własne potrzeby dopuszczony jest w lasach nie objętych stałym lub okresowym zakazem wstępu.
  • 3.Skup płodów runa leśnego może być prowadzony jedynie od osób fizycznych i prawnych, na podstawie umowy z nadleśnictwami na dokonywanie zbioru dla celów przemysłowych. Skup tych płodów powinien odbywać się zgodnie z zawartymi umowami.
  • 4.Przy zbiorze płodów runa leśnego dopuszcza się wyłącznie:

1)   zbiór owocników grzybów jadalnych bez oznak rozkładu,

2)   zbiór owoców ręcznie (bez użycia jakichkolwiek narzędzi i urządzeń niszczących lub uszkadzających rośliny),

3)   przy pozyskiwaniu całych roślin lub ich części – stosowanie małych łopatek, noży ogrodniczych lub sekatorów, siatek i płacht.

 

 

USTAWA z dnia 16 kwietnia 2004 r.  o ochronie przyrody
(tekst jedn. Dz. U. z 2018 r. poz. 142 ze zm.)

Art. 6. 1. Formami ochrony przyrody są:

(…)

10)  ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzybów.

Art. 51. 1. W stosunku do dziko występujących roślin lub grzybów gatunków objętych ochroną gatunkową mogą być wprowadzone następujące zakazy:

1)   umyślnego niszczenia;

2)   umyślnego zrywania lub uszkadzania;

3)   niszczenia ich siedlisk lub ostoi; (…)

6)   pozyskiwania lub zbioru;

7)   (…).

Art. 117. 1. Gospodarowanie zasobami dziko występujących roślin, zwierząt i grzybów oraz zasobami genetycznymi roślin, zwierząt i grzybów użytkowanymi przez człowieka powinno zapewniać ich trwałość, optymalną liczebność i ochronę różnorodności genetycznej (…).

Art. 125. Rośliny, zwierzęta lub grzyby, a także ich siedliska, nieobjęte formami ochrony przyrody mogą być niszczone lub zabijane jedynie w związku z:

1) realizacją zadań uzasadnionych potrzebami ochrony przyrody;

2) prowadzeniem badań naukowych lub edukacją;

3) racjonalną gospodarką;

4) amatorskim połowem ryb;

5) zbiorem na własne potrzeby;

6) prowadzeniem akcji ratowniczej;

7) bezpieczeństwem powszechnym;

8) bezpieczeństwem sanitarnym i weterynaryjnym;

9) ochroną życia i zdrowia ludzi;

10) zapobieganiem skutkom klęski żywiołowej lub ich usuwaniem.

 

 

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA

z dnia 9 października 2014 r.

w sprawie ochrony gatunkowej roślin

(Dz. U. z 2014 r. poz. 1409)

  • 6.1. W stosunku do dziko występujących roślin należących do gatunków objętych ochroną ścisłą oraz częściową, o których mowa w załączniku nr 1 oraz w lp. 1-300 załącznika nr 2 do rozporządzenia, wprowadza się następujące zakazy:

1)   umyślnego niszczenia;

2)   umyślnego zrywania lub uszkadzania;

3)   niszczenia ich siedlisk;

4)   pozyskiwania lub zbioru;

5)   przetrzymywania lub posiadania okazów gatunków;

6)   zbywania, oferowania do sprzedaży, wymiany, darowizny lub transportu okazów gatunków, z tym że zakaz transportu dotyczy gatunków oznaczonych w załączniku nr 1 do rozporządzenia symbolem (2);

7)   wwożenia z zagranicy lub wywożenia poza granicę państwa okazów gatunków;

8)   umyślnego przemieszczania w środowisku przyrodniczym;

9)   umyślnego wprowadzania do środowiska przyrodniczego.

 

 

Podsumowanie przepisów dotyczących zbieractwa roślin

  • Na terenie lasów Skarbu Państwa będących w trwałym zarządzie Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe zbiór płodów runa leśnego na własne potrzeby można prowadzić bez specjalnych zezwoleń, jednak poza oznakowanymi miejscami zabronionymi; zbiór ten dopuszczony jest w lasach nie objętych stałym lub okresowym zakazem wstępu.

Zbiór ten musi być  jednak prowadzony dozwolonymi sposobami :

  • zbiór owocników grzybów jadalnych bez oznak rozkładu;
  • zbiór owoców ręcznie (bez użycia jakichkolwiek narzędzi i urządzeń niszczących lub uszkadzających rośliny);
  • przy pozyskiwaniu całych roślin lub ich części – stosowanie małych łopatek, noży ogrodniczych lub sekatorów, siatek i płacht.
  • Na terenie lasów prywatnych najbezpieczniej jest uzyskać zgodę właściciela lub władającego na zbiór ziół, traw, wrzosu, szyszek, mchu i innych roślin. W takim lesie mogę zbierać grzyby lub owoce leśne, jednak nie w miejscach, w których jest to zabronione, albo sposobem niedozwolonym.
  • Pozyskiwanie surowców i produktów ubocznego użytkowania lasu powinno odbywać się w sposób zapewniający możliwość ich biologicznego odtwarzania, a także ochronę runa leśnego.
  • Jeśli chcę zbierać  dzikie rośliny jadalne na gruntach nie będących lasem i  nie będących moją własnością najlepiej jest uzyskać zgodę właściciela lub władającego gruntem. Jesteśmy społeczeństwem coraz bardziej zwracającym uwagę na prawa własności gruntu. Zwyczajowo jednak zioła zbierało się z pastwisk, nieużytków i przydroży. Nie było natomiast akceptowane deptanie łąk z wysoką trawą i pól. Należy więc przyjąć zasadę, że jeśli niewielkie ilości materiału zielnego pozyskujemy z dużej powierzchni daleko od zabudowań to jest mała szansa, że ktoś nas przegoni. Jednak każdy właściciel ma prawo zabronić takiej działalności i nas przegonić z terenu (patrz jeden z przepisów powyżej o odmowie opuszczenia gruntu prywatnego).
  • Jeśli zbieram dzikie rośliny jadalne na moim gruncie do własnych potrzeb, nie mam w tym zakresie zasadniczych ograniczeń, poza ochroną gatunkową.
  • Przy każdym zbiorze roślin i grzybów pamiętam o ochronie gatunkowej, którą objęta jest część gatunków. Jeśli chcę  zbierać rośliny i grzyby objęte taką ochroną, muszę uzyskać stosowne zezwolenie  (decyzja administracyjna).
  • Tylko niewielka grupa gatunków roślin i grzybów uznawanych najczęściej za jadalne jest objęta ochroną gatunkową. Należą do nich m.in. dzięgiel litwor,  kotewka orzech wodny, rokitnik zwyczajny,  czosnek niedźwiedzi. Oczywiście ochrona ta nie dotyczy roślin uprawianych / posadzonych na prywatnych gruntach.
  • Ochrona gatunkowa dotyczy tylko roślin lub grzybów dziko występujących, za które uznaje się roślinę lub grzyba:
  1. a) niepochodzące z uprawy lub hodowli,
  2. b) wprowadzone do środowiska przyrodniczego w celu odbudowy lub zasilenia populacji.

Zatem jeśli zbierany czosnek niedźwiedzi pochodzi z prowadzonej  uprawy, nie obowiązuje ochrona gatunkowa. Jeśli jednak czosnek rośnie dziko na moim gruncie, na jego zbiór muszę uzyskać zezwolenie.

Ochrona gatunkowa roślin i grzybów jest ochroną powszechną i obowiązuje na każdym gruncie. Na szczęście obecnie obowiązujące przepisy zniosły ochronę dla pewnych pospolitych i nie zagrożonych gatunków, np. kopytnika, kaliny, skrzypu olbrzymiego, czy takich grzybów jak siedzunia sosnowego i purchawicy olbrzymiej oraz rosnących na terenach ogrodów i szkółek smardzy.

  • Nie zbieramy roślin i grzybów na terenie parków narodowych i rezerwatów przyrody.

 

20 komentarzy

  • Emilia pisze:

    Czy to oznacza, że można spokojnie zbierać np. dziką różę czy jabłka z przestrzeni miejskich?

  • Fugi pisze:

    z przepisów ustawy o ochronie przyrody Art 125 może wynikać jakoby można było niszczyć grzyby trujące bo wiąże się to z ochroną życia i zdrowia ludzi a także bezpieczeństwem publicznym …

  • Darek pisze:

    Przy drodze gminnej koło mnie rośnie dużo ogromnych klonów. Czy gdybym chciał upuścić trochę soku z tych drzew muszę mieć pozwolenie gminy i czy jest jakaś ustawa że nie mogą mi wydać takiego pozwolenia?

    • Łukasz Łuczaj pisze:

      trzeba mieć pozwolenie właściciela…

      • Darek pisze:

        No ja bardzo chętnie wystąpię o pozwolenie ale jak dzwoniłem do gminy to oni zaczęli się tłumaczyć ustawa o ochronie przyrody i o niszczeniu drzew a ja bardzo chciałabym ich przekonać że to w żaden sposób nie szkodzi drzewu.

  • Joanna pisze:

    Witam, Czy mogę legalnie zbierać mech w lesie, który chciałabym używać do kompozycji florystycznych? Jak to jest z tą ochroną gatunkową dla mchu?

    • Łukasz Łuczaj pisze:

      o ile pamiętam zbieranie mchu w lasach państwowych jest zabronione. Można jednak zbierać w prywatnych. Niestety wiele gatunków nadających się do kompozycji to gatunki pod częściową ochroną. Trzeba zwrócić się do wojewódzkiej dyrekcji ochrony środowiska. Myślę, ze łatwo o zgodę.

    • Martom580 pisze:

      Panie Łukaszu, posiadam swój prywatny las, chciałbym z niego pobierać mech poduszkowy (bielistka siwa) do tworzenia kompozycji kwiatowych, które później bym przez swoją firme sprzedawał. Jak Pan uważa jest szansa na pozwolenie?

  • Zuzanna pisze:

    A ja mam pytanie, co ze zbieraniem dzikich roślin na terenach miejskich, na przykład w parkach?

    • Łukasz Łuczaj pisze:

      tutaj to kwestia regulacji danego miasta i dobrego obyczaju. W dużych parkach raczej nikt nie ściga za zbieranie pokrzyw czy podagrycznika

    • Łukasz Łuczaj pisze:

      O ile są to rośliny pospolite i nie te sadzone ot raczej nikt się nie czepia.

      • Zuzanna pisze:

        Dziękuję za odpowiedź :)

      • Anni pisze:

        No właśnie , brak wiedzy panujących nad ziemią sprawia , że pewnie nie chcą dawać pozwoleń na zbiór soków choćby. Czy są doniesienia , że jednak leśniczy pozwolił na to?Ja robiłam to nielegalnie, i stwierdzam, że to dość stresujące, a przecież chcę pić ten sok dla zdrowia
        .Jak widać robi się z tego paranoja. Czy ilość wydobytego soku pokryje szkody jakie wyrządził wysoki poziom stresu przy pozyskiwaniu go.

      • Iza pisze:

        Mam takie pytanie. Co że zbieraniem liści z konwalii w celach zarobkowych zgodnie z prawem podatkowym od tego co się zarobi ale co że służbami leśnymi, jak to załatwić żeby nie mieć problemów

        • Łukasz Łuczaj pisze:

          O ile mi wiadomo nie ma zakazu zbierania pospolitych ziół (nadziemnych części) w lesie. Konwalia nie jest już chroniona. Najlepiej to jednak skonsultować z miejscowym leśniczym.

  • Anni pisze:

    Stres związany z chowaniem się w lesie za brzozą jest duży. Czy słyszał kto o bezproblemowym uzyskaniu zgody u leśniczego? Nie próbowałam, bo pomyślałam, że jak jest przeciw to będzie czujny i jakoś mnie namierzy.

  • Lilka pisze:

    O mchu już było wiele, ale jeszcze zapytam: czy można niewielką jego ilość zbierać z nieużytków celem zasiedlenia go u siebie w ogrodzie lub zrobienia kompozycji kwietnych? I czy mech z własnego niewielkiego ogrodu także jest pod ochroną? Tzn. nie mogę go zebrać ani skosić, gdy sam wyrośnie na trawniku?

  • Ela pisze:

    Witam, a czy w myśl zasady, ze powinnismy starać się o pozwolenia od właścicieli terenów z których chcemy coś pozbierać, to by oznaczało, ze chcąc zbierać dzikie rośliny (wykorzystywane również w celach dekoracyjnych-zarobkowych) nawet z jakichś nieużytków, łąk, przy drogach polnych – muszę dochodzić, do kogo należy dany teren? Czy to kwestia w jakich ilościach to robię? Czy prawo to reguluje czy raczej praktyka i po prostu jakas ludzka przyzwoitość? No bo to byłyby absurdy gdyby ktos musiał szukać wlasciciela pola z którego zerwał trochę zdzbla do bukietów ? Będę wdzięczna za komentarz. Dziękuje

    • Łukasz Łuczaj pisze:

      teoretycznie teren prywatny jest prywatny, ale praktyka w Polsce jest taka że zioła w dzikich terenach zbiera się gdziekolwiek

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Witryna wykorzystuje Akismet, aby ograniczyć spam. Dowiedz się więcej jak przetwarzane są dane komentarzy.