Czy spuszczanie soku z drzew jest przestępstwem? Czy zbieranie leśnych ziół jest legalne? Często dostaję takie pytania. Od lat zbierałem się z opracowaniem w jednym miejscu kompendium wskazówek i listy przepisów dotyczących zbieractwa roślin i grzybów z natury. I niespodziewanie przyszła mi z pomocą moja doktorantka Pani Agnieszka Marcela, która przez wiele lat była podkarpackim konserwatorem przyrody i która przygotowała prezentację w ramach prowadzonych przez nas zajęć. Za jej zgodą zamieszczam to opracowanie tutaj, wzbogacone o moje dodatkowe komentarze.
Zacznę od unormowań prawnych dotyczących pozyskiwania roślin.
USTAWA z dnia 20 maja 1971 r.
Kodeks wykroczeń
(tekst jedn. Dz. U. z 2015 r. poz. 1094 )
Art. 123. [Kradzież ogrodowa]
- 1. Kto z nienależącego do niego ogrodu bezprawnie zabiera w nieznacznej ilości owoce, warzywa lub kwiaty,
podlega karze grzywny do 250 złotych albo karze nagany.
- 2. Ściganie następuje na żądanie pokrzywdzonego.
- 3. W razie popełnienia wykroczenia można orzec nawiązkę do wysokości 50 złotych.
Art. 153. [Drobne szkodnictwo leśne]
- 1. Kto w nienależącym do niego lesie:
1) wydobywa żywicę lub sok brzozowy, obrywa szyszki, zdziera korę, nacina drzewo lub w inny sposób je uszkadza,
2) zbiera mech lub ściółkę,
3) zbiera gałęzie, korę, wióry, trawę, wrzos, szyszki lub zioła albo zdziera darń,
4) zbiera grzyby lub owoce leśne w miejscach, w których jest to zabronione, albo sposobem niedozwolonym,
podlega karze grzywny do 250 złotych albo karze nagany.
- 2. Jeżeli czyn godzi w mienie osoby najbliższej, ściganie następuje na żądanie pokrzywdzonego.
Art. 157. [Nieopuszczenie wbrew żądaniu cudzego terenu]
- 1. Kto wbrew żądaniu osoby uprawnionej nie opuszcza lasu, pola, ogrodu, pastwiska, łąki lub grobli, podlega karze grzywny do 500 złotych lub karze nagany.
- 2. Ściganie następuje na żądanie pokrzywdzonego.
Art. 163. [Niszczenie grzybów w lesie]
Kto w lesie rozgarnia ściółkę i niszczy grzyby lub grzybnię, podlega karze grzywny albo karze nagany.
USTAWA z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody
(tekst jedn. Dz. U. z 2018 r. poz. 142 ze zm.)
Art. 131. Kto:
(…)
13) wbrew przepisom art. 125 zabija zwierzęta, niszczy rośliny lub grzyby lub niszczy siedliska roślin, zwierząt lub grzybów,
14) bez zezwolenia lub wbrew jego warunkom narusza zakazy w stosunku do roślin, zwierząt lub grzybów objętych ochroną gatunkową
– podlega karze aresztu albo grzywny.
Jak pozyskiwać sok brzozowy zgodnie z prawem?
- Na terenie lasów Skarbu Państwa będących w trwałym zarządzie Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe na zbiór soku najlepiej uzyskać zgodę miejscowego nadleśniczego lub leśniczego.
- Jeśli chcemy pozyskiwać sok brzozowy na terenach lasów prywatnej własności najlepiej uzyskać zgodę właściciela lub władającego gruntem.
- Właściciele/władający określą nam zasady pozyskania soku.
- Nie zasadniczych ograniczeń prawnych dla pozyskiwania soku brzozowego na terenie własnego lasu czy innego własnego gruntu.
- Myślę o przyszłości drzewa, z którego pozyskuję – jeśli ma nadal żyć, pozyskanie nie powinno się odbywać zbyt inwazyjnie a rana zabezpieczona, natomiast jeśli przeznaczam je do wycinki, pamiętam o konieczności sprawdzenia, czy potrzebna jest zgoda na usunięcie drzewa.
- Pozyskując sok w każdym miejscu pamiętam o racjonalnym wykorzystaniu zasobów przyrodniczych.
Narwali bzu, naszarpali,
Nadarli go, natargali,
Nanieśli świeżego, mokrego …
(J. Tuwim Rwanie bzu)
czyli pozyskanie dzikich roślin jadalnych zgodnie z prawem
USTAWA z dnia 28 września 1991 r. o lasach
(tekst jedn. Dz. U. z 2017 r. poz. 788)
Art. 13. 1. Właściciele lasów są obowiązani do trwałego utrzymywania lasów i zapewnienia ciągłości ich użytkowania, a w szczególności do:
5) racjonalnego użytkowania lasu w sposób trwale zapewniający optymalną realizację wszystkich jego funkcji przez:
- a) pozyskiwanie drewna w granicach nieprzekraczających możliwości produkcyjnych lasu,
- b) pozyskiwanie surowców i produktów ubocznego użytkowania lasu w sposób zapewniający możliwość ich biologicznego odtwarzania, a także ochronę runa leśnego.
Art. 27 Lasy stanowiące własność Skarbu Państwa są udostępniane, z uwzględnieniem zakazów zawartych w art. 26 i art. 30, do zbioru płodów runa leśnego:
1) na potrzeby własne;
2) dla celów przemysłowych, z zastrzeżeniem ust. 2 i 3.
- Zbiór płodów runa leśnego dla celów przemysłowych wymaga zawarcia umowy z nadleśnictwem.
- Nadleśniczy odmawia zawarcia umowy, w przypadku gdy zbiór runa leśnego zagraża środowisku leśnemu.
Art. 30. 1. W lasach zabrania się:
(…)
3) rozkopywania gruntu;
4) niszczenia grzybów oraz grzybni;
5) niszczenia lub uszkadzania drzew, krzewów lub innych roślin;
7) zbierania płodów runa leśnego w oznakowanych miejscach zabronionych;
8) rozgarniania i zbierania ściółki;
(…).
- Przepisy ust. 1 pkt 3 i 5 nie dotyczą czynności związanych z gospodarką leśną (…).
ROZPORZĄDZENIE MINISTRA OCHRONY ŚRODOWISKA, ZASOBÓW NATURALNYCH I LEŚNICTWA
z dnia 28 grudnia 1998 r.
w sprawie szczegółowych zasad ochrony i zbioru płodów runa leśnego oraz zasad lokalizowania pasiek na obszarach leśnych (Dz. U. z 1999 r. poz. 94).
- 2.Zbiór płodów runa leśnego na własne potrzeby dopuszczony jest w lasach nie objętych stałym lub okresowym zakazem wstępu.
- 3.Skup płodów runa leśnego może być prowadzony jedynie od osób fizycznych i prawnych, na podstawie umowy z nadleśnictwami na dokonywanie zbioru dla celów przemysłowych. Skup tych płodów powinien odbywać się zgodnie z zawartymi umowami.
- 4.Przy zbiorze płodów runa leśnego dopuszcza się wyłącznie:
1) zbiór owocników grzybów jadalnych bez oznak rozkładu,
2) zbiór owoców ręcznie (bez użycia jakichkolwiek narzędzi i urządzeń niszczących lub uszkadzających rośliny),
3) przy pozyskiwaniu całych roślin lub ich części – stosowanie małych łopatek, noży ogrodniczych lub sekatorów, siatek i płacht.
USTAWA z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody
(tekst jedn. Dz. U. z 2018 r. poz. 142 ze zm.)
Art. 6. 1. Formami ochrony przyrody są:
(…)
10) ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzybów.
Art. 51. 1. W stosunku do dziko występujących roślin lub grzybów gatunków objętych ochroną gatunkową mogą być wprowadzone następujące zakazy:
1) umyślnego niszczenia;
2) umyślnego zrywania lub uszkadzania;
3) niszczenia ich siedlisk lub ostoi; (…)
6) pozyskiwania lub zbioru;
7) (…).
Art. 117. 1. Gospodarowanie zasobami dziko występujących roślin, zwierząt i grzybów oraz zasobami genetycznymi roślin, zwierząt i grzybów użytkowanymi przez człowieka powinno zapewniać ich trwałość, optymalną liczebność i ochronę różnorodności genetycznej (…).
Art. 125. Rośliny, zwierzęta lub grzyby, a także ich siedliska, nieobjęte formami ochrony przyrody mogą być niszczone lub zabijane jedynie w związku z:
1) realizacją zadań uzasadnionych potrzebami ochrony przyrody;
2) prowadzeniem badań naukowych lub edukacją;
3) racjonalną gospodarką;
4) amatorskim połowem ryb;
5) zbiorem na własne potrzeby;
6) prowadzeniem akcji ratowniczej;
7) bezpieczeństwem powszechnym;
8) bezpieczeństwem sanitarnym i weterynaryjnym;
9) ochroną życia i zdrowia ludzi;
10) zapobieganiem skutkom klęski żywiołowej lub ich usuwaniem.
ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA
z dnia 9 października 2014 r.
w sprawie ochrony gatunkowej roślin
(Dz. U. z 2014 r. poz. 1409)
- 6.1. W stosunku do dziko występujących roślin należących do gatunków objętych ochroną ścisłą oraz częściową, o których mowa w załączniku nr 1 oraz w lp. 1-300 załącznika nr 2 do rozporządzenia, wprowadza się następujące zakazy:
1) umyślnego niszczenia;
2) umyślnego zrywania lub uszkadzania;
3) niszczenia ich siedlisk;
4) pozyskiwania lub zbioru;
5) przetrzymywania lub posiadania okazów gatunków;
6) zbywania, oferowania do sprzedaży, wymiany, darowizny lub transportu okazów gatunków, z tym że zakaz transportu dotyczy gatunków oznaczonych w załączniku nr 1 do rozporządzenia symbolem (2);
7) wwożenia z zagranicy lub wywożenia poza granicę państwa okazów gatunków;
8) umyślnego przemieszczania w środowisku przyrodniczym;
9) umyślnego wprowadzania do środowiska przyrodniczego.
Podsumowanie przepisów dotyczących zbieractwa roślin
- Na terenie lasów Skarbu Państwa będących w trwałym zarządzie Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe zbiór płodów runa leśnego na własne potrzeby można prowadzić bez specjalnych zezwoleń, jednak poza oznakowanymi miejscami zabronionymi; zbiór ten dopuszczony jest w lasach nie objętych stałym lub okresowym zakazem wstępu.
Zbiór ten musi być jednak prowadzony dozwolonymi sposobami :
- zbiór owocników grzybów jadalnych bez oznak rozkładu;
- zbiór owoców ręcznie (bez użycia jakichkolwiek narzędzi i urządzeń niszczących lub uszkadzających rośliny);
- przy pozyskiwaniu całych roślin lub ich części – stosowanie małych łopatek, noży ogrodniczych lub sekatorów, siatek i płacht.
- Na terenie lasów prywatnych najbezpieczniej jest uzyskać zgodę właściciela lub władającego na zbiór ziół, traw, wrzosu, szyszek, mchu i innych roślin. W takim lesie mogę zbierać grzyby lub owoce leśne, jednak nie w miejscach, w których jest to zabronione, albo sposobem niedozwolonym.
- Pozyskiwanie surowców i produktów ubocznego użytkowania lasu powinno odbywać się w sposób zapewniający możliwość ich biologicznego odtwarzania, a także ochronę runa leśnego.
- Jeśli chcę zbierać dzikie rośliny jadalne na gruntach nie będących lasem i nie będących moją własnością najlepiej jest uzyskać zgodę właściciela lub władającego gruntem. Jesteśmy społeczeństwem coraz bardziej zwracającym uwagę na prawa własności gruntu. Zwyczajowo jednak zioła zbierało się z pastwisk, nieużytków i przydroży. Nie było natomiast akceptowane deptanie łąk z wysoką trawą i pól. Należy więc przyjąć zasadę, że jeśli niewielkie ilości materiału zielnego pozyskujemy z dużej powierzchni daleko od zabudowań to jest mała szansa, że ktoś nas przegoni. Jednak każdy właściciel ma prawo zabronić takiej działalności i nas przegonić z terenu (patrz jeden z przepisów powyżej o odmowie opuszczenia gruntu prywatnego).
- Jeśli zbieram dzikie rośliny jadalne na moim gruncie do własnych potrzeb, nie mam w tym zakresie zasadniczych ograniczeń, poza ochroną gatunkową.
- Przy każdym zbiorze roślin i grzybów pamiętam o ochronie gatunkowej, którą objęta jest część gatunków. Jeśli chcę zbierać rośliny i grzyby objęte taką ochroną, muszę uzyskać stosowne zezwolenie (decyzja administracyjna).
- Tylko niewielka grupa gatunków roślin i grzybów uznawanych najczęściej za jadalne jest objęta ochroną gatunkową. Należą do nich m.in. dzięgiel litwor, kotewka orzech wodny, rokitnik zwyczajny, czosnek niedźwiedzi. Oczywiście ochrona ta nie dotyczy roślin uprawianych / posadzonych na prywatnych gruntach.
- Ochrona gatunkowa dotyczy tylko roślin lub grzybów dziko występujących, za które uznaje się roślinę lub grzyba:
- a) niepochodzące z uprawy lub hodowli,
- b) wprowadzone do środowiska przyrodniczego w celu odbudowy lub zasilenia populacji.
Zatem jeśli zbierany czosnek niedźwiedzi pochodzi z prowadzonej uprawy, nie obowiązuje ochrona gatunkowa. Jeśli jednak czosnek rośnie dziko na moim gruncie, na jego zbiór muszę uzyskać zezwolenie.
Ochrona gatunkowa roślin i grzybów jest ochroną powszechną i obowiązuje na każdym gruncie. Na szczęście obecnie obowiązujące przepisy zniosły ochronę dla pewnych pospolitych i nie zagrożonych gatunków, np. kopytnika, kaliny, skrzypu olbrzymiego, czy takich grzybów jak siedzunia sosnowego i purchawicy olbrzymiej oraz rosnących na terenach ogrodów i szkółek smardzy.
- Nie zbieramy roślin i grzybów na terenie parków narodowych i rezerwatów przyrody.
Czy to oznacza, że można spokojnie zbierać np. dziką różę czy jabłka z przestrzeni miejskich?
z przepisów ustawy o ochronie przyrody Art 125 może wynikać jakoby można było niszczyć grzyby trujące bo wiąże się to z ochroną życia i zdrowia ludzi a także bezpieczeństwem publicznym …
Przy drodze gminnej koło mnie rośnie dużo ogromnych klonów. Czy gdybym chciał upuścić trochę soku z tych drzew muszę mieć pozwolenie gminy i czy jest jakaś ustawa że nie mogą mi wydać takiego pozwolenia?
trzeba mieć pozwolenie właściciela…
No ja bardzo chętnie wystąpię o pozwolenie ale jak dzwoniłem do gminy to oni zaczęli się tłumaczyć ustawa o ochronie przyrody i o niszczeniu drzew a ja bardzo chciałabym ich przekonać że to w żaden sposób nie szkodzi drzewu.
Witam, Czy mogę legalnie zbierać mech w lesie, który chciałabym używać do kompozycji florystycznych? Jak to jest z tą ochroną gatunkową dla mchu?
o ile pamiętam zbieranie mchu w lasach państwowych jest zabronione. Można jednak zbierać w prywatnych. Niestety wiele gatunków nadających się do kompozycji to gatunki pod częściową ochroną. Trzeba zwrócić się do wojewódzkiej dyrekcji ochrony środowiska. Myślę, ze łatwo o zgodę.
Panie Łukaszu, posiadam swój prywatny las, chciałbym z niego pobierać mech poduszkowy (bielistka siwa) do tworzenia kompozycji kwiatowych, które później bym przez swoją firme sprzedawał. Jak Pan uważa jest szansa na pozwolenie?
A ja mam pytanie, co ze zbieraniem dzikich roślin na terenach miejskich, na przykład w parkach?
tutaj to kwestia regulacji danego miasta i dobrego obyczaju. W dużych parkach raczej nikt nie ściga za zbieranie pokrzyw czy podagrycznika
O ile są to rośliny pospolite i nie te sadzone ot raczej nikt się nie czepia.
Dziękuję za odpowiedź :)
No właśnie , brak wiedzy panujących nad ziemią sprawia , że pewnie nie chcą dawać pozwoleń na zbiór soków choćby. Czy są doniesienia , że jednak leśniczy pozwolił na to?Ja robiłam to nielegalnie, i stwierdzam, że to dość stresujące, a przecież chcę pić ten sok dla zdrowia
.Jak widać robi się z tego paranoja. Czy ilość wydobytego soku pokryje szkody jakie wyrządził wysoki poziom stresu przy pozyskiwaniu go.
Mam takie pytanie. Co że zbieraniem liści z konwalii w celach zarobkowych zgodnie z prawem podatkowym od tego co się zarobi ale co że służbami leśnymi, jak to załatwić żeby nie mieć problemów
O ile mi wiadomo nie ma zakazu zbierania pospolitych ziół (nadziemnych części) w lesie. Konwalia nie jest już chroniona. Najlepiej to jednak skonsultować z miejscowym leśniczym.
Stres związany z chowaniem się w lesie za brzozą jest duży. Czy słyszał kto o bezproblemowym uzyskaniu zgody u leśniczego? Nie próbowałam, bo pomyślałam, że jak jest przeciw to będzie czujny i jakoś mnie namierzy.
O mchu już było wiele, ale jeszcze zapytam: czy można niewielką jego ilość zbierać z nieużytków celem zasiedlenia go u siebie w ogrodzie lub zrobienia kompozycji kwietnych? I czy mech z własnego niewielkiego ogrodu także jest pod ochroną? Tzn. nie mogę go zebrać ani skosić, gdy sam wyrośnie na trawniku?
Witam, a czy w myśl zasady, ze powinnismy starać się o pozwolenia od właścicieli terenów z których chcemy coś pozbierać, to by oznaczało, ze chcąc zbierać dzikie rośliny (wykorzystywane również w celach dekoracyjnych-zarobkowych) nawet z jakichś nieużytków, łąk, przy drogach polnych – muszę dochodzić, do kogo należy dany teren? Czy to kwestia w jakich ilościach to robię? Czy prawo to reguluje czy raczej praktyka i po prostu jakas ludzka przyzwoitość? No bo to byłyby absurdy gdyby ktos musiał szukać wlasciciela pola z którego zerwał trochę zdzbla do bukietów ? Będę wdzięczna za komentarz. Dziękuje
teoretycznie teren prywatny jest prywatny, ale praktyka w Polsce jest taka że zioła w dzikich terenach zbiera się gdziekolwiek