Zongzi czyli chińskie gołąbki

Gołąbki, sarma, dolma kojarzą nam się ze wschodnią Europą, Bałkanami, Turcją, Kaukazem i Bliskim Wschodem. Napisałem kiedyś już posta zamieszczając długą listę roślin do zawijania gołąbków na Bałkanach i w Turcji (http://lukaszluczaj.pl/87-gatunkow-roslin-do-zawijania-golabkow/).

Chińczycy także mają swoje liściowe pakunki. I też zawijają w nie ryż. W Europie pierwotnie zawijano inne zboża i mięso, ale obecnie w większości krajów wygrywa ryż. No, ale ryż w Chinach… to oczywiste!

Chińskie gołąbki nazywają się zongzi (czytaj: dzongdzy) 粽子. Główna różnica między Europą i Bliskim Wschodem polega na tym, że liści, w które zawinięto gołąbki się nie je – je się sam kleisty ryż, który nimi zawinięto. Są więc bliższe meksykańskim paczuszkom tamales, gdzie zawija się ugotowaną mąkę kukurydzianą. No i sama podobna do zongzi tradycja ryżowych paczuszek powszechna jest w całej południowej Azji. Wszak zawijanie w liście jedzenia było oczywiste w czasach, gdy nie było plastiku!

Zongzi je się szczególnie często w dniu święta Duan Wu (Festiwalu Smoczych Łodzi, 端午節, uproszczona pisownia 端午节), który upamiętnia poetę Qu Yuan (339–278 p.n.e.), który utopił się w rzece Miluo (miasto Yueyang, prowincja Hunan) z rozpaczy, gdy wrogi generał Bai Qi z królestwa Qin zaatakował stolicę królestwa Chu. Gdy ludzie dowiedzieli się o jego samobójstwie, popadli w smutek i jako ofiarę dla niego wrzucili ziarna gotowanego ryżu, według innych źródeł po to, aby ryby nie zjadły ciała poety. Większość tego ryżu zjadł smok Jiaolong, ale niektóre wpadły pomiędzy liście drzewa miodla Melia azedarach. Od tego czasu ludzie zawijają ryż w liście, aby zabezpieczyć jedzenie dla Qu Yuan przed potworem Jialong. Jeszcze inna wersja legendy mówi, że pewnemu rybakowi śniło się, że potwór boi się bylicy i pięciokolorowych wstążek, stąd inny zwyczaj wieszania zawiniątek z bylicą Artemisia argyi w ten dzień. W niektórych częściach Chin przyozdabia się też chaty bylicą, a w górach Qinling nawet tatarakiem… Chińczycy tłumaczą zwykle wieszanie przy drzwiach bylicy tym, że odstrasza ona owady i robactwo, a piąty miesiąc lunarny (przełom maja i czerwca), to „zły miesiąc”, kiedy rodzi się robactwo i trzeba je odstraszyć. Mnie zastanawia to, że święto to przypada bardzo blisko Zielonych Świątek w Polsce. I jak to jest, że i w Polsce i w wielu miejscach w Chinach ludzie ozdabiają drzwi tatarakiem? Czy to zbieg okoliczności? Czy ktoś może przeniósł ten zwyczaj z Azji, wraz z tatarakiem?

Inna legenda o zongzi dotyczy liście miskantu Miscanthus floridulus, używanego przez lud She w wiosce Chibi (Fujian). Wiąże się ona z Zhu Yuanzhang (1328–1398 AD), pierwszego cesarza z dynastii Ming (1368–1644 AD). Kiedyś mały Zhu Yuanzhang był pasterzem. Raz zaniedbał swoją krowę i zjadła ona warzywa ludziom z wioski ludu She. Kobieta z tej wioski ze złości okaleczyła jego zwierzę biczem. Zhu Yaunzhang obiecał kiedyś się zemścić. Gdy został cesarzem wygnał ten z lud ze swoich domów. Oni, uciekając ze swoich osad w Guangdong do Fujian, nie mogli zabrać liści bambusów do zawijania zongzi. Jeden ze starszych ludu stwierdził jednak, że można bambus zastąpić miskantem. I tak powstała nowa tradycja!

Nadzienie do zongzi prawie zawsze zawiera kleisty ryż. Poza tym w różnych przepisach pojawiają się też: fasolka mung, pasta z czerwonej fasoli, jujuba (dazao), grzyby, różne rodzaje mięs, jajka, orzechy, kasztany, orzeszki arachidowe, jam, taro i inne warzywa.

Kształt zależy od regionu, może być trójkątny, prostokątny, cylindryczny. Dzięki wygodzie w przenoszeniu zongzi były zawsze idealnym pożywieniem do podróży lub na prezenty. Liście do zongzi często suszy się na zimę i potem je odmacza nad parą. Zongzi z północy Chin są często słodzone i funkcjonują jako deser.

Najczęściej do zawijania zongzi używa się liści bambusów (głównie Indocalamus) oraz innych traw, np. trzciny. Różnorodność jest jednak wielka i spotyka się zongzi zawinięte w liście palmy kokosowej, bananowców, dębów, lotosu itp.

Poniżej zamieszczam tabelę i dwie ilustracje z najnowszej etnobotanicznej monografii zongzi w Chinach, pod kierownictwem kolegi etnobotanika z Chin prof. Chunlin Long: Lin F, Luo B. Long B., Long C. Plant leaves for wrapping zongzi in China: an ethnobotanical study. Journal of Ethnobiology and Ethnomedicine 15:63.

Liście używane do zongzi w Chinach

Przykłady zongzi a: bambus Indocalamus tessellatus; b: lotos Nelumbo nucifera; c: Phrynium capitatum; d: kokos Cocos nucifera; e: pandan Pandanus tectorius; f: trzcina cukrowa Saccharum officinarum; g: dąb Quercus dentata; h: bananowiec Musa basjoo; i: Musa nana; j: trzcina Phragmites australis; k: Thysanolaena maxima; l: kukurydza Zea mays). Źródło: Lin F, Luo B. Long B., Long C. Plant leaves for wrapping zongzi in China: an ethnobotanical study. Journal of Ethnobiology and Ethnomedicine 15:63.

Różne kształty zongzi (a: kokos Cocos nucifera; b: Phrynium hainanense; c: lotos Nelumbo nucifera; d: Thysanolaena maxima; e: Phrynium capitatum; f: pandan Pandanus tectorius; g: bambus Indocalamus tessellatus; h: Aspidistra sichuanensis; i: trzcina Phragmites australis). Źródło: Lin F, Luo B. Long B., Long C. Plant leaves for wrapping zongzi in China: an ethnobotanical study. Journal of Ethnobiology and Ethnomedicine 15:63.